جلسه دوم از ترجمه متون ساده

مراحل ترجمه
زمانی که متنی برای ترجمه در مقابل مترجم قرار میگیرد اولین مورد این است که مترجم باید جریان ترجمه را از کشف رمز زبان مبدا تا رمز گذاری همان معنا در زبان هدف به چند مرحله تقسیم کند تا بتواند با توجه و تمرکز و دقت بیشتری به هدف خود برسد.
فعالیت های مربوط به ترجمه و نکاتی را برای دستیابی به یک ترجمه دقیق و قابل اطمینان مورد نیاز است را می توان به چند مرحله خلاصه کرد که به شرح زیر است:
۱٫ خواندن و درک محتوای متن
۲٫ یافتن واژه های کلیدی و ترکیب های اصطلاحی و معادل یابی آنها
۳٫ تهیه پیش نویس ترجمه
۴٫ مقابله محتوایی پیش نویس ترجمه
۵٫ ویرایش و تهیه پاکنویس متن نهایی

خواندن و درک محتوای متن
زمانی که یک متن در اختیار مترجم قرار می گیرد اولین وظیفه -اش دست یابی به محتوای متن یا رمز گشایی متن است و برای دست یابی به این هدف باید پرسید که مترجم برای درک محتوای متن چه عواملی به او کمک می کند؟
در نخستین مرحله دو عامل عمده را باید دنبال کرد:
۱٫ موضوع متن و عنوان متن
قبل از هر چیز مترجم باید بداند که متن درباره ی چیست؟ موضوع آن چیست ؟ و درباره چه چیزی صحبت می کند ؟ در صورت وجود داشتن عنوان برای درک متن و پی بردن به مفهوم آن به مترجم کمک می کند .
اولین کار این است که یک نگاه کلی به متن کنید skim که نگاه و ارتباط چشمی با آن سطح کلمات است که هر نگاه شما به یک عبارت می شود واحد یا chunk یعنی اینکه بتوانید یک پاراگراف را واحد واحد کرده و در این مرحله باید چشمان شما رو به جلو حرکت کند go force نه اینکه به عقب برگردد تا کلمه قبلی را ببینید در این قسمت ما ترجمه نمی خواهیم بلکه در این قسمت درک مطلب و متن را می خواهیم و باید چشمان تان رو به جلو حرکت کند و به سمت عقب بر نگردید چرا ؟ چون آن انسجام مطلب در ذهن تان شکل بگیرد مثلا زمانی که می خواهید یک متن خبری در روزنامه بخوانید آیا با رو به جلو رفتن آن را می فهمید یا مدام به عقب برگشتن مسلما وقتی که رو به جلو می روید و این انسجام ذهنی مترجم را می رساند. نقطه ضعف مترجم گاهی با دیدن مطلب شروع به نوشتن و ترجمه می کند و حتی یک برداشت یا پیش نویس نمی نویسد یک مترجم خوب چندین مرتبه یک کتاب را می خواند اما مترجم غیر حرفه ای بند بند ترجمه می کند چون گاهی معنای پاراگراف اول در پاراگراف چهارم مشخص میشود و گاهی معنای صفحه چهارم را در صفحه دهم درک خواهد کرد.بعد از آنکه از موضوع و متن آگاه شد آماده می شود تا اقدام به خواندن و درک محتوای متن کند. هنگام خواندن متن مترجم باید محتوای آن را در چارچوب موضوع و عنوان مطالعه کند و به دنبال نکات و مفاهیم اصلی باشد بعضی از واژه ها، واژه های کلیدی متن هستند که در درک بهتر ترجمه به مترجم کمک می کند و واژه های کلیدی متن برای مترجم اهمیت دارد.

اهمیت واژه های کلیدی برای مترجم
از دو جهت واژه های کلیدی برای مترجم دارای اهمیت هستند
۱٫ از یک طرف شناختن و توجه به آن ها و درک مفهوم هر یک از واژه های کلیدی به مترجم بیشتر از بقیه واژه ها در درک متن کمک می کند.
۲٫ از سوی دیگر انتقال مفهوم واژه های کلیدی و انتخاب معادل مناسب در زبان هدف یک وظیفه دیگر مترجم است.
واژه های کلیدی و شناسایی آنها
واژه های کلیدی در هر متن بر حسب موضوع، تعدادی از واژه های متن برای درک مطلب و انتقال از اهمیت بیشتری برخوردارند. واژه های کلیدی واژه هایی هستند که به خاطر اهمیت محتوایی آنها با موضوع بارها در متن تکرار می شوند تعداد تکرار این واژه ها با توجه به حجم و موضوع متن متفاوت است و معمولا شامل چندین واژه می شود که از لحاظ معنایی با یکدیگر همبستگی دارند. به همین دلیل در انتخاب این واژه های کلیدی و معادل آنها در زبان هدف باید دقت شود
اجرای مرحله شناسایی کلید واژه ها
برای مثال : اگر موضوع متن روانشناسی یا فیزیک یا کشاورزی باشد واژه ها و اصطلاح های مربوط به مفاهیم روانشناسی و فیزیک یا کشاورزی در فهرست واژه های کلیدی قرار می گیرد. معمولا در هر پاراگراف ممکن است یک یا چند واژه کلیدی به کار رفته باشد و مترجم بر حسب موضوع اصلی متن باید در هر پاراگراف به دنبال واژه های کلیدی باشد. بعد از اینکه واژه های کلیدی متن تا پایان شناسایی شد مترجم باید یک لیست از این واژه ها تهیه کند و در مرحله بعد با توجه به مفهوم و کاربرد آنها در متن برای هر کدام یک معادل مناسب در زبان هدف انتخاب کند. در هر متن علاوه بر واژه های کلیدی تعدادی ترکیب و اصطلاح نیز هست که از ظاهر آن مفهمومشان مشخص نمی شود زیرا دارای مفهوم درونی یا اصطلاحی یا مجازی هستند به همین دلیل نمی توان آنها را کلمه به کلمه ترجمه کرد. پس شناسایی و تهیه فهرستی از این ترکیب ها و اصطلاح ها وظیفه ی دیگر مترجم است.
در پایان این مرحله با توجه به اینکه مترجم هم متن را مطالعه کرده و هم به مفهوم کلی آن پی برده است فهرستی از واژه های کلیدی و ترکیب ها و اصطلاح های مهم و خاص متن را هم دارد در مرحله بعد برای معادل یابی آن اقدام خواهد کرد.
معادل یابی واژه های کلیدی و ترکیب های اصطلاحی
در این مرحله مترجم باید به دنبال معادل یابی های مناسب برای واژه های کلیدی و ترکیب و اصطلاح ها باشد و مهم ترین منبعی که به مترجم کمک می کند دیکشنری زبان اصلی و دو زبانه تخصصی که بر حسب موضوع ترجمه باید به آن مراجعه کند. در انتخاب معادل های مناسب برای واژه های کلیدی مترجم باید سه اصل را در نظر بگیرد:

۱٫ اصل پایداری: که مترجم باید واژه های کلیدی که از لحاظ مفهومی به هم مربوط و نزدیک هستند را به کمک معادل ها ی هم خانواده در زبان هدف انتخاب و در سراسر متن و برای هر اصطلاح از یک معادل استفاده کند و با توجه به هویت معنایی نزدیک به فرهنگ و جامعه ای که دارد ترجمه می شود.
۲٫ اصل امانت داری : مترجم موظف است که معادل هایی را انتخاب کند که بین محققان و صاحب نظران آن رشته مربوطه رایج و مورد قبول باشد به همین دلیل باید از به کار گرفتن معادل هایی که خود ساخته و برای اهل علم غیر قابل فهم است پرهیز کند و زمانی که معادل اصطلاح ها و واژه های کلیدی تازگی داشته باشند و یا نا مفهوم باشد می توان اصل آن را در زبان مبدا در زیرنویس یا پانویس همان صفحه برای خواننده ارایه داد.
۳٫ در کنار این دو اصل مترجم باید یک اصل سوم که وجدان کاری است را در نظر بگیرد گاهی مترجم یک یا دو صفحه از کتاب را بدون پا نویس در کتاب حذف می کند و چون کلمات نویسنده در کنار هم یک انسجام معنایی دارد و انجام این کار آن زنجیره معنایی را از هم می پاشد.
فرآیند رمز گذاری معنای زبان مبدا در زبان هدف
بعد از آشنایی مترجم با متن و موضوع متن و تهیه فهرست کلمات کلیدی و اصطلاح ها و معادل آن ها در زبان هدف نوبت آن است که مترجم بار دیگر متن را بخواند و سپس به تهیه پیش نویس ترجمه بپردازد. در این مرحله مترجم متن زبان مبدا را جمله به جمله کشف رمز می کند. و محتوای هر جمله را در قالب زبان هدف بیان می کند و باید از ترجمه کلمه به کلمه پرهیز کند مگر اینکه بیان معنی یا ترجمه با کلام در زبان هدف هم خوانی نداشته باشد. در این مرحله باید به فهرست واژه های کلیدی و اصطلاح ها توجه داشت و به موقع از معادل ها استفاده کرد. ابن قسمت خیلی مهم است چون در ذهن مترجم ابعاد گسترده ای از کلام واحد و جمله و ارتباط معنایی وجود دارد و این مرحله ذهن مترجم را خیلی آماده میکند در جلسه قبل گفتیم که در ترجمه ۲ نکته مهم داریم :
۱٫ صورت یا فرم کلمه
۲٫ معنا یا همان معنی کلمه
چیزی که در ذهن مترجم است به عنوان یک ساخت شفاهی است و در پیش نویس که میخواهد انجام شود کاملا متفاوت با آن چیزی که ما در کتاب ها می بینیم است . یعنی صورت و معنا دو قسمت دارد
۱٫ جنبه ظاهری : که با ویرایش مترجم به پایان می رسد و حتما نیاز به پیش نویس دارد
۲٫ جنبه باطنی : ساختارهای که در باطن جمله وجود دارد و مترجم باید به آنها خیلی دقت کند
مثال: در ترجمه متون قرآنی مترجمی که کتب آسمانی را ترجمه می کند ساختار و فرم خیلی اهمیت دارد که اگر آن ساختار و فرم ر ا کاملا رعایت کند و به مرحله معنا و ترجمه برساند امکان دارد بعضی از آیات کاملا عوض بشود مثلا مترجمی که جمله خدا در عرش مستولی گشت را با دیدن کلمه sit خدا در عرش نشست معنا میکند و اینکه کلمه sit در اینجا معنی نشستن نمی دهد مستولی گشت در اینجا عظمت و تسلط خداوند را در کاینات نشان میدهد. در اینجا فرم رعایت شده اما معنا نه پس رابطه فرم و معنا صورت نگرفته است. نکته: پیش نویس ترجمه در جنبه ظاهری فرم و معنا خیلی مهم است.
مقابله ی پیش نویس ترجمه با متن زبان مبدا
در این مرحله مترجم برای اطمینان از صحت ترجمه متن ترجمه شده را جمله به جمله با متن زبان مبدا روبرو می کند و هر جا بین مفهوم جمله مبدا و متن هدف تفاوتی مشاهده کرد جمله متن هدف را اصلاح کند و در صورت نیاز تغییرات لازم را لحاظ کند در این مرحله مترجم باید بتواند ادعا کند که بین محتوای متن مبدا و متن هدف با توجه به اطلاعاتی که کسب کرده تفاوتی وجود ندارد و در صورت وجود داشتن نا مفهومی در متن ترجمه پانویس توضیحات را برای رفع ابهام اضافه کند.
ویرایش متن ترجمه و تهیه متن پاک نویس
زمانی که متن ترجمه از لحاظ محتوا و مفهوم آماده شد نوبت به ویرایش آن است در این مرحله متن ترجمه از لحاظ ظاهری و نگارشی بررسی می شود و در صورت نیاز اصلاحات لازم انجام می شود.
اصلاحات در این مرحله شامل سه مرحله زیر است :
۱٫ شیوه نگارش و املای کلمه ها
۲٫ نقطه گذاری متن
۳٫ رعایت اصول ساختاری و دستور زبان
شیوه نگارش و املا کلمه ها
نگارش و املا کلمه های متن زبان هدف باید رعایت شود و هویت هر کلمه از لحاظ معنایی و املایی باید حفظ شود زیرا جدا یا پیوسته نوشتن وندها یا اجزای کلمه در راحتی خواندن و درک معنای کلمه موثر است. همان طور که جدا یا پیوسته نوشتن بی مورد کلمه ها نیز می تواند موجب سوتفاهم شود. ملاک جدا یا پیوسته نوشتن اجزای کلمه استقلال معنایی کلمه است که باید داشته باشند یعنی پیوسته نوشتن اجزای کلمه ای یک واحد معنایی مستقل به وجود می آورند معمولا در نگارش این اجزا به صورت پیوسته نوشته می شنود تا مشخص شود که آن کلمه از لحاظ معنایی واحدی مستقل است
مانند نمونه های زیر :
یکسان، یکباره، کدامیک
کلمه های مرکب نیز معمولا و در حد امکان باید پیوسته نوشته شوند.
دستفروش، بزرگداشت، جستجو، نگهداری، همراهی
در مورد پیوسته و یا جدا نوشتن پاره ای از تک واژه ها یا پیشوند و پسوند های رایج در زبان خارجی باید شیوه مشخصی را پذیرفت و بر اساس آن عمل کرد.
در زیر املای صحیح تعدادی از پیشوند ها و پسوندها و تک واژه های پر کاربرد که معمولا در فارسی به صورت های مختلف نوشته می شود آمده است
را- در همه جا جدا نوشته می شود: کتاب را، تو را
می- در همه جا جدا نوشته می شود: می روم، می آیم، می نویسم
به- در همه جا جدا نوشته می شود: به او، به این، به سمت شمال، به مردم
چه- در همه جا جدا نوشته می شود: چه گفتی؟، چه کتابی؟
که- در همه جا جدا نوشته می شود: کتابی که گفته بود خریدم.
تر، ترین- در اکثر موارد پیوسته نوشته می شود: شیرینتر، خوبتر، بیشترین
های جمع- در همه جا پیوسته نوشته می شود: کتابها، زنها، گلها
برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به کتاب شیوه های املای فارسی، مرکز نشر دانشگاهی
نقطه گذاری
هدف از نقطه گذاری نشان دادن ارتباط دستوری بین کلمه ها و روابط بین جمله ها در یک متن است. عدم رعایت نقطه گذاری و یا کاربرد نا بجای آن موجب درک نادرست مطالب می شود و همین طور برعکس کاربرد به جای این علامت ها، موجب درک صحیح وآن را آسان می کند. در هر متن ترجمه شده اصول و قواعد نقطه گذاری باید برابر همان روش متن زبان مبدا باشد. پایان و آغاز جمله ها و چگونگی ترتیب جمله ها در پاراگراف ها نیز برابر شیوه متن زبان مبدا تنظیم شود.
در اینجا نشانه های رایج در نقطه گذاری همراه با تعریف کوتاه و کاربرد از هر کدام آمده است

رعایت اصول ساختاری و دستور زبان فارسی
متن ترجمه شده علاوه بر رعایت شیوه نگارش و املاء یکسان کلمه ها و نقطه گذاری باید از لحاظ دستوری و ساختاری با قواعد و ساختار زبان فارسی تناسب و هماهنگی داشته باشد. هر جمله متن ترجمه باید از لحاظ ترتیب کلمه ها و اجزای ساختاری آن از قبیل فاعل، فعل، مفعول و قید بر اساس اصول ساختاری زبان فارسی تنظیم شده باشد.
نکته : برای شروع ترجمه با خریدن کتاب کلمات خود را تقویت کنید و کتابی که نزدیک به سطح تان هست را ترجمه کنید مثلا اگر یک کتاب داستان سطح سه را متوجه می شوید باید کتاب داستان سطح دو را ترجمه کنید.

تمرین ترجمه